Wat is de OR-invloed in een gemeentelijke OR?

(Mede) auteur Hans van Teijlingen:

Nieuwe leden in de gemeentelijke OR, na verkiezingen of tussentijds, hebben alle reden om hun borst nat te maken. Er is namelijk in gemeentelijke organisaties een stille revolutie gaande. We zetten wat eigenaardigheden van gemeenten op een rij.

Bestuurder

Het eerste wat afwijkt van andere ondernemingsraden in de gemeente is 'de bestuurder' niet ‘de politiek bestuurder’. Bij gemeentelijke OR's vervult de gemeentesecretaris die rol. Deze hoogste ambtenaar is het aanspreekpunt voor de OR. De wet sluit de politieke bestuurders - burgemeester, wethouder en raadsleden - uit van deze rol.

Sterke burgemeester

Uiteraard heeft de politiek toch een grote invloed op besluiten met vaak verstrekkende personele gevolgen. Het hangt af van het krachtenveld in een gemeente in hoeverre de OR hierbij wordt betrokken. Een sterke burgemeester bijvoorbeeld of sterke en solistisch opererende wethouders, maken het voor een OR lastiger invloed uit te oefenen. Dan ligt het voor de hand dat de gemeentelijke OR de politiek opzoekt om aandacht te vragen voor de personele gevolgen van zware politieke besluiten, zoals herindeling of uitbesteden van diensten.

Primaat van de politiek

Ondernemingsraden hebben adviesrecht bij een aantal belangrijke besluiten, zoals reorganisaties. Bij de overheid werkt dit als volgt. Over besluiten genomen door een politiek orgaan (zoals B&W of de gemeenteraad), moet de bestuurder aan de OR advies vragen over de personele gevolgen van dat besluit. Wil de gemeente bezuinigen, dan hoeft de bestuurder geen advies te vragen over het bedrag maar wel over de gevolgen voor de ambtelijke organisatie en het personeel.

Invloed OR

De invloed van de ondernemingsraad op dergelijke besluiten is dus beperkt. En een advies is niets meer of minder dan een advies. De OR kan zijn invloed vergroten op zulke besluiten. Bijvoorbeeld door zijn bestuurder te vragen hem te informeren over een voorgenomen besluit voordat het naar B&W en de gemeenteraad gaat. Dan geeft de OR nog geen formeel advies maar wordt hij wel in staat gesteld om tijdig invloed uit te oefenen.

Georganiseerd overleg

De gemeentelijke ondernemingsraad heeft ook instemmingsrecht: een vetorecht over personele regelingen. Artikel 27, lid 3 van de WOR vermeldt echter nadrukkelijk dat de vakbonden vóór de OR gaan. De vakbonden zijn in de gemeente aanwezig in de vorm van het georganiseerd overleg (GO). Dit overleg bestaat uit een lid van B&W (met portefeuille personeel) plus aangewezen vakbondsleden uit de eigen organisatie. Deze medewerkers worden vaak ondersteund door een professioneel bestuurder van een van de vakorganisaties.

Personele regelingen

Zij overleggen en maken afspraken over personele regelingen die normaliter op geld waardeerbaar zijn, of beslag leggen op de arbeidsvoorwaardenruimte (sociale leidraad bij reorganisaties, reiskostenvergoeding, et cetera). Wordt een instemmingsplichtig onderwerp besproken in het GO, dan vervalt het instemmingsrecht van de OR. Vaak wordt het GO bevolkt door vakbondsleden die tevens OR-lid zijn. Dan is afstemming en elkaar versterken makkelijk te regelen.

Ingang

Ook waar dit niet het geval is, zullen GO en ondernemingsraad goed moeten samenwerken om de belangen van de medewerkers te behartigen. Zo heeft de complete medezeggenschap een ingang bij de hoogste ambtenaar én bij de politiek verantwoordelijke!

Stille revolutie

Vrijwel geen gemeente kan zelfstandig de kwaliteit leveren tegen de prijs waar nu om gevraagd wordt. Daarom werken veel gemeenten samen. De meest vergaande vorm is fusie door gemeentelijke herindeling. Een moeilijke beslissing waar niet elke gemeente voor wil kiezen. Vandaar dat veel gemeenten liever zelfstandig blijven. Wel kiezen ze voor samenwerking op ambtelijk niveau met andere gemeenten of zelfs provincies, vooral voor ondersteunende taken zoal ICT, personeelsbeleid en juridische zaken.

Er zijn ook gemeenten die hun volledige ambtelijk apparaat laten fuseren. De gevolgen voor de medezeggenschap zijn tweeërlei. Vanwege de personele gevolgen wordt de ondernemingsraad betrokken bij de beslissing tot samenwerking. Daarnaast ervaart de OR ook de gevolgen van samenwerking als dit bijvoorbeeld leidt tot een gecentraliseerde ICT of een personeelsafdeling op afstand. Dit bemoeilijkt maatwerk voor de eigen organisatie.

Naar sociaal

Tot voor kort was openbare werken vaak de grootste post op de gemeentebegroting. Met de decentralisaties van jeugdzorg, langdurige zorg en participatiewet werd dat het sociale domein. Zulke verschuivingen van verantwoordelijkheden kunnen grote gevolgen hebben voor de cultuur in de organisatie, met nieuwe beleidsterreinen, risico's en collega's. De impact van deze veranderingen kan onderwerp van overleg zijn tussen ondernemingsraad en bestuurder.

Digitalisering en standaardisering

Steeds meer werkprocessen digitaliseren, met standaardisering van taken en processen als gevolg. Soms schuurt dit met de bestaande organisatie en ontstaat de wens tot aanpassing daarvan. Dan komt het adviesrecht van de OR in beeld. De optelsom van alle organisatiewijzigingen kan ingrijpende personele gevolgen hebben. Voor de OR is het zaak hier de vinger aan de pols te houden, zijn adviesrecht te claimen en vooral te pleiten voor een samenhangende visie op de gewenste ontwikkeling van de organisatie.

Personeelsbeleid

Het personeelsbeleid kent meerdere ontwikkelingen die nieuwe OR-leden ongetwijfeld tegenkomen. Neem het functiewaarderingssysteem HR21, ontwikkeld voor gemeenten. Het systeem bevat vele standaardfunctiebeschrijvingen waarmee elke gemeente zijn eigen functieboek of -gebouw kan samenstellen. Ook kan het 'eigen' functiebeschrijvingen wegen.

Steeds meer gemeenten overwegen invoering van HR21. Die voorgenomen invoering moet met een instemmingsverzoek worden voorgelegd aan de ondernemingsraad. Wordt er vervolgens een specifiek functiegebouw ontwikkeld, dan is hiervoor een adviesaanvraag aan de OR nodig. Vervolgens zal ook het GO overleggen over de koppeling van functieweging naar beloningsschalen (de conversietabel).

Een tweede voorbeeld is het Generatiepact: een financiële prikkel voor oudere werknemers om minder te werken en zo plaats te maken voor jongeren. Zulke regelingen worden meestal afgesproken in het GO. De ondernemingsraad kan zo'n instrument voorstellen in het kader van beleid voor duurzame inzetbaarheid. Als klap op de vuurpijl komt er een eind aan de specifieke rechtspositie van ambtenaren dankzij de Wet normering Ambtenaren.

Burgerparticipatie

In veel gemeenten wordt een brede kloof ervaren tussen de politiek en de burger. Raadsleden verzuchten dat burgers totaal geen aandacht en respect hebben voor het werk dat zij verzetten. Burgers klagen dat de politiek in een ivoren toren zit, vooral bezuinigt en geen oog heeft voor de noden van de bevolking. Om deze kloof te overbruggen, ontwikkelen veel gemeenten projecten voor burgerparticipatie: van meedenken via meedoen tot zelfs meebeslissen. De ambtelijke organisatie zal zich meer vraaggericht moet ontwikkelen; een cultuurshock voor sommige ambtenaren. De OR moet dit in het overleg met de bestuurder bespreken.

Geïnformeerd blijven

Genoeg ontwikkelingen voor nieuwe gemeentelijke OR-leden. Hoe blijf je goed geïnformeerd over alle ontwikkelingen? Allereerst hebben de eigen bestuurder en organisatie een informatieplicht naar de OR. Onze ervaring is dat de meeste gemeentelijke OR' s ruimschoots worden geïnformeerd. Verder zijn er diverse informatiebronnen beschikbaar voor ondernemingsraden. Het A&O-fonds gemeenten besteedt veel aandacht aan gemeentelijke medezeggenschap. De VNG-site bericht ook wel over medezeggenschap in gemeenten. De digitale nieuwsbrief ORnet besteedt aandacht aan medezeggenschap bij de overheid. En vergeet jouw trainers en adviseurs niet die als specialisten op medezeggenschap kunnen voorkomen dat je het wiel opnieuw uit moet vinden.

Een revolutie!

Samenwerking, nieuwe domeinen, digitalisering, rechtspositie en burgerparticipatie. De gemeentelijke organisatie zal gedurende de komende OR-zittingstermijn drastisch veranderen. In maart 2020 ziet de gemeentelijke wereld er heel anders uit. De ondernemingsraad bied een unieke kans om daarbij nauw betrokken te worden. Gemeentelijke ondernemingsraden blazen hun partij mee in het grote orkest van de gemeente. Ze maken af en toe lawaai als de stille revolutie de verkeerde kant dreigt op te gaan. Wilt u weten hoe u hier als OR het beste mee om kunt gaan? Klik dan hier voor een goede begeleiding hierin.

 

Geschreven door Niek Sibbel Bekijk profiel